De berg (of de Spanjaard) is bedrogen, onder anderen door “de meisjes met de draden”. De draden verwijzen volgens de Marokkaanse filoloog Bounfour naar spionage: door in draden een groot aantal verschillende knopen te leggen, konden ze geheime boodschappen overbrengen. (*1)
Misschien is de versregel ook anders te verstaan. Mohammed Serhoual suggereert een erotische dimensie. Hij vertaalt het woord tibriɣin met het Franse woord nubiles, huwbare meisjes. Dezen droegen ceintuurs die bestonden uit kleurige, gevlochten wollen draden. Hij stelt dat deze ceintuurs de elegantie van de meisjes benadrukken, wier eer verdedigd moet worden.
Een bevestiging, zowel van de erotiek als van de ceintuurs, is te vinden in het werk van de Amerikaanse antropoloog Coon uit 1931. Daar komt een verdwaalde izri in voor, die ook nog eens lijkt te gaan over de bezetting van de berg:
“In sommige liederen wordt een dialoog opgevoerd door de twee rijen meisjes, waarvan er een de Riffijnen vertegenwoordigt en de andere de Spanjaarden. De ene rij zegt bijvoorbeeld, ruw vertaald: < O soldaten, waarom zijn jullie hier gekomen? Waarom hebben jullie je witte tenten opgezet aan de voet van de rotswand van het geurende bos>? De anderen, die de Spanjaarden vertegenwoordigen, antwoorden: <Om de meisjes van Temsaman langs te zien lopen, omgord met ceintuurs in vele kleuren, zwaaiend met hun rokken>.” (p.138).
Verkrachting
In de Rif bestond de overtuiging dat de Spaanse soldaten het op de Riffijnse vrouwen gemunt hadden, zoals bijvoorbeeld blijkt uit een izri die opgenomen is in een artikel van de Marokkaanse onderzoeker Khalafi:
O jonge Riffijnen, verdedig je vaderland;
De Spanjaard heeft ons aangevallen om onze vrouwen te bezitten.
Dezelfde emotie wordt uitgedrukt in twee regels die soms worden ingevoegd in de basistekst van Dhar Ubarran; de tweede regel van deze izri zou betekenen dat het meisje nog niet huwbaar is en dus de bescherming van haar broers nodig heeft.
Geniet van het leven, O Mimount, nu je broers naast je staan.
De appels zijn onrijp en de pruimen zijn zuur.
In de versregel over de meisjes met de draden lijkt de angst voor verkrachtingen op spottende wijze te zijn omgezet in een wapen: de Spanjaarden zijn in de val gelokt door de Temsamanse meiden. Ze hebben de berg bezet om deze knappe meiden beter te kunnen bekijken en zijn vervolgens in de pan gehakt.
Slaapliedje
Serhoual legt ook een interessante relatie met een vaker voorkomende toevoeging op het eind van het gedicht, waarin de draad eveneens ter versiering dient:
Een draad ter versiering van het suikerbrood
Fadma uit Waryaghar is trots op haar kroost
Trots als ze haar ceintuur van vijf douro toont
Trots als ze Hel Lararu zingt voor haar zoon
Het lijkt erop dat hier een kraamvisite (of besnijdenisvisite) beschreven wordt, waarin bij wijze van geschenk een suikerbrood wordt aangeboden, verpakt in papier en omwikkeld met een draad. Als de draden in het kerngedeelte van Dhar Ubarran verwijzen naar een geheime boodschap, zoals Bounfour stelt, suggereert de parallellie tussen deze passages, dat ook in de lofzang op moeder en kind een verborgen boodschap zit.
Een tweede relatie, die Serhoual overigens niet legt, is dat er in beide passages sprake is van een ceintuur. Hij stelt dat deze ceintuur een blijk is van de huwelijksband en de deugdzaamheid van de moeder benadrukt.
De versregels over moeder en kind zijn omstreeks 1925 ook als zelfstandige izri genoteerd door Justinard, bij de Igzennayen, die ten zuiden van de Waryaghar leven (izri 66 op deze site). Het is erg onwaarschijnlijk dat een loflied op de moederliefde van een Waryaghar-vrouw de stamgrenzen overschrijdt, mede omdat izran over moeder en kind erg zeldzaam zijn. Dit wijst erop dat het vers van het begin af aan bedoeld was als onderdeel van het Dhar Ubarran-cluster en dus een betekenis heeft die verband houdt met de oorlog.
Het slaapliedje dat de moeder voor haar kind zingt, heet Hel Lararu. In het werk van de Spaanse musicoloog Ruda staat een versie van de tekst (p.153). De kaïd die erin voorkomt kan zowel een politieke als een militaire leider zijn.
Slaap mijn zoon, dat je ouder zult worden
En me zult beschermen tegen alle mensen
En je zult kaïd zijn en me beschermen tegen het kwaad.
Hondenfluitje
De suggestie van een verborgen boodschap in deze izri, de relatie die via de ceintuur wordt gelegd tussen de moeder en de jonge meiden die de Spanjaarden in de val hebben gelokt en de inhoud van het wiegelied Hel Lararu wijzen erop dat deze izri alleen aan de oppervlakte om een huiselijk tafereeltje gaat. Daaronder gaat het over een moeder die haar zoon opvoedt tot strijder.
Het gedicht kan fungeren als iets wat we tegenwoordig een hondenfluitje (dog whistle) noemen. Er staat geen onvertogen woord in, maar de goede verstaander weet dat het oproept tot verzet. Deze geheimzinnigheid was vaak nodig, want volgens Serhoual letten de bezetters streng op de inhoud van de izran die werden gezongen. Hart vermeldt dat zijn informanten hem de izran over de oorlog pas na 1956 durfden te laten horen, toen de Spaanse kolonisator vertrokken was (p.374).
Noot bij De meisjes met de draden
(*1) Volgens mij staat het knopengeheimschrift ook in het boek van David Hart, maar ik kan de passage niet meer vinden. De draden associëren daarnaast aan tovenarij. Als een vrouw een man impotent wil maken, roept ze zijn naam. Op het moment dat hij reageert, trekt ze twee strengen wol in de knoop (Hart p.153). Volgens het woordenboek van Haddadou betekent asfel (meervoud iseflan) hekserij. Dit woord heeft dezelfde wortel (FL of FR) als ifiran (draden). (Maar misschien geldt dit alleen voor het Kabylisch.)
Print-vriendelijke versie en PDF-download
