Terri Brint Joseph, Poetry as a Strategy of Power: The Case of Riffian Berber Women. In: Signs: Journal of Women in Culture and Society, vol 5, no.3. Chicago 1980, p.418-434. Te lezen op Jstor.
Roger Joseph, Terri Brint Joseph: The Rose and the Thorn. Semiotic Structures in Morocco. Tucson 1987. Met name hoofdstuk 5, The Intertextuality of Rifian Poetry, gaat over izran (p.86-114).
Het artikel Poetry as a Strategy of Power en het boek The Rose and the Thorn geven een prikkelende analyse van de izran die door de ongetrouwde meisjes, voor een mannelijk publiek, gezongen werden op de derde feestnacht van de bruiloft. Daarbij zou het gaan om zelfgeschreven, strikt persoonlijke, doelgerichte boodschappen, bestemd voor een of meer specifieke toehoorders. Het is echter de vraag hoe betrouwbaar en representatief het materiaal is.
De gedichten zijn door literatuurwetenschapper Terri Brint Joseph verzameld in 1965/66 tijdens veldwerk bij de Ait Waryaghar en de Ibuquyyen. Pas vijftien jaar later publiceert ze het artikel Poetry as a Strategy of Power, waarin zestien izran besproken worden. Tien daarvan zijn ook opgenomen in het boek The Rose and the Thorn, dat ze in 1987 geschreven heeft met haar man, de antropoloog Roger Joseph. In het boek staan ook twaalf andere izran, die (kennelijk) eveneens in 1965/66 genoteerd zijn. Verder bespreekt het boek zeventien izran die ontleend zijn aan het werk van David Hart over de Ait Waryaghar en genoteerd zijn in 1955.
Semiotisch
In The Rose and the Thorn geven Joseph en Joseph een semiotische analyse van de Riffijnse samenleving, die ze proberen te doorgronden als een reeks samenhangende tekens. Daarbij concentreren ze zich op het huwelijk, dat volgens hen doordrenkt is van vruchtbaarheidssymboliek waarin relaties worden gelegd tussen de vruchtbaarheid van de mens en die van de natuur. (In de izran komt dit overigens nauwelijks voor).
In algemene zin stellen ze dat de Riffijnse samenleving wordt gekarakteriseerd door de combinatie van verbindende en verdelende tendensen, geïntegreerd in één morele code. Deze dubbele morele code zien ze ook terug bij het zingen van izran. De afzonderlijke izran kunnen een individualistische boodschap bevatten, het hele corpus aan izran beschouwen ze als een collectieve boodschap van de ongetrouwde vrouwen aan de mannen. Dit laatste klinkt wel erg gekunsteld. In het vervolg beperk ik me tot wat ze over izran zeggen.
De interpretaties van de gedichten lijken over het algemeen plausibel. Voor een deel zijn ze gebaseerd op, vooral vrouwelijke, informanten, geraadpleegd door Terri Brint Joseph. In een voetnoot bij haar artikel stelt de dat ze tijdens haar veldwerk in de Rif “tenminste drie interpretaties van verschillende informanten” heeft gevraagd en “een opmerkelijke consistentie vond in hun gedachten over de liederen” (p.422). Dit kan echter niet gelden voor de izran die ontleend zijn aan de studie van David Hart, en die in het boek zijn opgenomen, want diens werk was in 1966 nog niet verschenen. Hart zelf houdt zich verre van interpretaties.
Seks
Ook merkwaardig is dat de interpretaties van izran die zowel in het artikel als in het boek zijn opgenomen, in het laatste geval een stuk gedetailleerder zijn, met name in verwijzingen naar seks. Volgens mij draven de auteurs daarin wel een beetje door. Dit geldt bijvoorbeeld voor de izri:
De rivier de Nekor is gezwollen, breng thee en henna.
Toen het geluk onder ons werd verdeeld, ben ik als enige vergeten.
Zowel in het artikel als in het boek verwijst de overvloedige regenval naar een overvloedige oogst, die huwelijken betaalbaar maakt. De uitnodiging “breng thee en henna” refereert aan een huwelijk (dat er voor de zangeres voorlopig niet in zit). In het boek wordt daaraan toegevoegd dat samen thee drinken ook staat voor seks, de munt waarmee de thee bereid wordt ook voor de vagina en de henna ook voor seksuele potentie en vruchtbaarheid (resp. p.424 en p.102). Het is goed mogelijk dat samen thee drinken soms verwijst naar seks, maar dit zal zeker niet altijd het geval zijn. In deze izri lijkt het eerder te verwijzen naar een gezellig samenzijn van bruiloftsgasten.
Een andere izri waarvan de seksuele interpretatie in het boek is doorgedrukt, luidt:
Ik heb geen liederen. Ik ben een steen die in een put is gevallen.
O mijn vriendin, pak de steen met een touw.
In het artikel staat dat de vrouw die ‘geen liederen’ heeft (dus niet ten huwelijk is gevraagd), haar vriendin vraagt om haar te helpen een vriend te vinden. Het boek ziet daarnaast een seksuele toespeling omdat de put ook kan staan voor de vagina en het touw voor de penis (resp. p.423 en p.69). De achteloos weggeworpen steen is echter een vrij gebruikelijk Riffijns beeld voor verlatenheid (bijvoorbeeld in izri 41 op deze site).
Zelfgeschreven
Ook het globale beeld dat de auteurs schetsen van de izran-cultuur lijkt nogal overdreven. Dit komt ongeveer op het volgende neer:
Omstreeks hun veertiende jaar gaan jonge meisjes izran zingen op de derde feestnacht van een bruiloft, voor een mannelijk publiek (de getrouwde vrouwen zitten in het huis, maar kunnen het wel horen). Het is hun entree op de huwelijksmarkt, een soort rite de passage. In deze sessies zingen ze persoonlijke, zelfgeschreven izran, waar ze soms maanden op hebben zitten broeden. Deze kunnen over een breed scala aan onderwerpen gaan. De meisjes kunnen maatschappelijke, soms zelfs politieke kritiek geven, ruzie maken met een vriendin, een concurrerend groepje uitdagen, roddels weerspreken, maar het centrum is toch wel: een reflectie geven op hun liefdesrelatie.
Een belangrijk doel is om invloed uit te oefenen op de partnerkeuze. Ze kunnen laten weten dat ze op zoek zijn naar een relatie, deze bevestigen of verbreken, treuren om een afwezige geliefde, schelden op een onbetrouwbare ex-vriend of een seksueel incompetente minnaar, toespelingen maken op geheime afspraakjes, of zelfs een huwelijkskandidaat in het openbaar afwijzen. Voor de toehoorders is meestal duidelijk waarover en om wie het gaat. Een voorbeeld waarin volgens Joseph en Joseph een huwelijkskandidaat wordt afgewezen is:
Heb je vandaag wijn gedronken of gisteren?
Heb je het glas na glas gedronken of de hele fles ineens?
De boodschap is dat dit ongewenste aanzoek letterlijk en figuurlijk bezopen is. De verwijzing naar alcohol is daarnaast een aanval op de reputatie van de huwelijkskandidaat en zijn familie (resp. p.429 en p.93).
Vast repertoire
Dit soort uiterst persoonlijke en confronterende izran werd ongetwijfeld gezongen, maar het is de vraag of ze prototypisch zijn. De gedachte dat sommige meisjes maanden zaten te broeden op één izri, om deze maximale zeggingskracht te geven, lijkt me wat al te romantisch. Meisjes waren voortdurend aan het zingen, dus ze hadden genoeg ervaring om een izri desnoods ter plekke te improviseren. En ze konden putten uit een een uitgebreid repertoire, dus lang niet alle izran zullen een persoonlijke compositie zijn geweest. Ook de auteurs zelf geven aan dat enkele van de izran in hun werk deel uitmaakten van een vast repertoire. (De keuze om juist deze izri te zingen, kan natuurlijk veelbetekenend zijn). Verder is het de vraag of de ontboezemingen van de jonge meisjes echt zoveel gewicht in de schaal legden als de auteurs suggereren. Er zijn effectievere methodes om je zin te krijgen dan zingen op een bruiloft.
Weinig transparant
Een open vraag is of alle izran die de auteurs presenteren, daadwerkelijk gezongen zijn op een sessie tijdens de derde nacht. Dit is niet af te leiden uit de schaarse opmerkingen die ze over hun werkwijze maken. Ze zijn opmerkelijk weinig transparant over hun informanten en de manier waarop de izran verzameld zijn. Alleen het artikel van Terri Brint, dat om duistere redenen ontbreekt in de literatuurlijst van het boek, bevat terloopse verwijzingen naar informanten.
De auteurs geven aan dat de izran die in het artikel en het boek worden gepresenteerd, zijn “recorded”, maar dit kan ook betekenen dat ze schriftelijk zijn vastgelegd. Ze stellen dat ze beiden bruiloften hebben bijgewoond, maar dan hebben ze niet goed opgelet, want Terri Brint Joseph geeft hierover in haar artikel een verkeerde voorstelling van zaken: ze stelt dat de jonge meisjes op alle drie de feestavonden voor een mannelijk publiek zongen (p.427), een fout die in het boek hersteld is (onder meer p.93).
Los van een bruiloft
Dit alles kan betekenen dat een flink deel van de izran die door Joseph en Joseph worden gepresenteerd, los van van een bruiloft zijn vastgelegd in gesprekken met informanten. Dan bestaat de kans dat veel meer izran dan ze aangeven in feite behoorden tot de highlights, en dus geen persoonlijke creaties van de zangeressen waren. Bovendien kunnen er dan izran bij zitten die wel gezongen werden op vrouwenfeesten maar niet op de derde feestnacht door jonge meisjes. Het is verder niet onwaarschijnlijk dat er gericht is gezocht naar izran met een zelfbewuste inhoud.
Dit neemt niet weg dat de auteurs erin geslaagd zijn om betekenissen bloot te leggen die zonder hun gesprekken met informanten en hun semiotische analyses verborgen waren gebleven. Door het verbluffende gebrek aan transparantie over deze informanten is het wel de vraag of ze allemaal even gefundeerd zijn. Ook de globale schets van de izran-cultuur kan vertekend zijn door de selectie en de accentuering van feiten. Transparantie over de bronnen en de wijze van verzamelen had het geschetste beeld aannemelijker kunnen maken, of anders de lezer kunnen helpen om de zaak in proportie te zien.
Print-vriendelijke versie en PDF-download
