Souad Moudian: Constance et variation dans les chants traditionnels du Rif. In: Langues, Culture, Communication L2C, volume 2, nr.1, p.132-155. Oujda 2017.
Voor haar artikel uit 2017 heeft Souad Moudian 456 izran verzameld op het platteland van de Ait Amart (haar geboortegrond), de Ait Waryaghar en de Ibuqquyen. Ze vertaalt en bespreekt er 63. Souad Moudian is een Marokkaans taalkundige, die onder meer gepubliceerd heeft over Berberse spreekwoorden en op dit moment verbonden is aan de Université Chouaïb Doukkali in El Jadida.
Haar voornaamste onderzoeksdoel is om verschillen op het spoor te komen tussen relatief oude en relatief moderne izran. Daarvoor heeft ze haar materiaal gesplitst in izran van informanten tussen de 60 en 80 jaar en izran van informanten tussen de 18 en 40 jaar. Dit is natuurlijk geen waterdicht criterium want oude vrouwen kunnen moderne izran kennen en jonge vrouwen oude, maar er is toch een aardig resultaat uit gekomen.
Jammer is dat het artikel een rommelige en onevenwichtige indruk maakt. Op het eind wordt meermaals verwezen naar de verkeerde izran en zijn er dingen mis gegaan met de transcriptie van het Tarifit, waarschijnlijk ten gevolge van het tekstverwerkingsprogramma. Ik heb de transcriptie overigens omgezet naar het Latijnse Amazigh alfabet.
Hennaceremonie
Belangrijker is dat ook haar bespreking van de sociale context vragen oproept. De auteur stelt dat izran die verbonden zijn met de ceremoniële kant van de bruiloft, nog steeds worden gezongen, zij het vooral in de steden veel minder. Daar worden alleen nog de traditionele liederen van de hennaceremonie gezongen. Op het platteland zingen jonge meisjes uit de familie van de bruid en buurmeisjes samen met de bruid afscheidsliederen; ze zingen ook als ze de bruid naar het huis van de bruidegom begeleiden.
Vroeger zongen jonge, ongetrouwde meisje, min of meer verplicht, ook tijdens het openbare gedeelte van het bruiloftsfeest, waar ook mannen aanwezig waren. Dit gebruik is inmiddels afgeschaft, beginnend bij de Ait Waryaghar, maar Moudian noemt geen periode waarin dit gebeurd is. Ook blijft in het midden of dit soort liederen nog steeds gezongen wordt op vrouwenfeesten.
Aanzoek van vrouw
De auteur legt verder merkwaardig veel nadruk op het animerende karakter van het openbare optreden. De jonge meisjes moesten volgens haar het amusement verzorgen omdat er weinig professionele muziekgroepen waren en de rondtrekkende imdyazen een slechte reputatie hadden. Haar artikel bevat echter ook een aantal izran die niet alleen amusement zijn maar een boodschap aan specifieke personen lijken te bevatten, zoals verwijten aan de ouders die een ongewenste huwelijkspartner opdringen. De opvallendste voorbeelden zijn vier izran waarin een vrouw een man ten huwelijk vraagt. Volgens Moudian kon hij dit niet weigeren, zelfs niet als hij al met een andere vrouw getrouwd was: (*1)
A tamzita tudes, rɛader ɣar twwurt.
Arhen tamurt inek, arnu ra d tayennurt. (*2)
De moskee is dichtbij, de notaris naast de deur.
Verpand je grond, en ook je klei-oven.
Deze voorbeelden laten zien dat de izran vroeger niet alleen een expressieve functie hadden, maar ook een communicatieve, gericht op een specifieke persoon. Daarom begrijp ik niet waarom aan het eind van het artikel een lange uitweiding staat over een Riffijns verhaal dat precies dit moet illustreren (‘De onheilsbode van haar zeven broers’ / Uimezrexu n sebɛa n ayumas). Het was ook te illustreren geweest aan de hand van een aantal izran in het artikel, maar is dus merkwaardig genoeg tegelijkertijd onverenigbaar met de verzekering dat izran ook vroeger vooral bedoeld waren als amusement. Misschien waren er te veel collega’s of redacteurs die hun commentaar terug wilden zien in de definitieve versie van het artikel.
Huwelijkskandidaten
De vier belangrijkste thema’s in de izran zijn, in deze volgorde: liefde, huwelijk, familie en roddel (om een relatie te frustreren). Minder vaak komen voor: vriendinnen, emigratie, steden van Marokko en schoonheid. Daarbij tekent de auteur wel aan dat al deze thema’s vaak te verbinden zijn aan liefde en huwelijk. Hoewel de liefde het vaakst voorkomt, geeft ze daarvan maar twee voorbeelden. Een ervan luidt:
Taqmijjat n llaylun, ur d as yari reqfur.
Araqqux i ḥeqqeɣ, lḥubb yuca-s i wur.
Een nylon hemd, hij heeft de knoopjes niet dicht.
Nu weet ik pas echt dat hij verliefd is.
Een flink aantal izran gaan over huwelijkskandidaten die je moet vermijden: de loonwerker (xemmas), de roker van kif of tabak (die zijn geld aan de verkeerde dingen uitgeeft), de handelaar (die krenterig is), de getrouwde man. Mannen met een opleiding zijn wel in trek, zoals de Koranstudent (ṭaleb) en het helpt ook als ze er goed uitzien, of wat ouder zijn, of in de stad wonen (met name in Biya = Al Hoceima). Vrouwen worden geprezen omdat ze jong zijn, knap, goed gekleed, goed van karakter, van een goede familie, of goed in het huishouden.
Roddel komt voor om relaties te frustreren. De meisjes kunnen zich daar ook tegen verdedigen, of troost zoeken bij elkaar, met een contra-izri:
Aya sarbaxiyya mecḥar tessaward!
Maɣar tennid rɛib amen ur d ay tessined?
O vuilnisbak, wat praat je toch!
Waarom roddel je over me, zonder me te kennen?
Grappig
Moudian heeft geen grote verschillen aangetroffen tussen de recente izran (opgetekend van jongere vrouwen) en de oude. De drieregelige izran, die al zeldzaam waren, zijn inmiddels verdwenen. Ook Spaanse leenwoorden zijn grotendeels verdwenen en vervangen door Arabische. Het belangrijkste verschil is dat de recente izran vaker grappig bedoeld zijn en dat de spot soms minder verhuld is. De volgende izran zijn hiervan een voorbeeld.
Teggwar teqqar-asen iwyiɣ lmufettic.
Arumi nesseqsa nufa iznuza ṭumaṭic.
Ze zegt dat ze met een inspecteur is getrouwd.
Bij nader inzien blijkt hij tomaten te verkopen.
Immi x-i d iɛedda s uxarḍiḍ uzeǧab?
Ma yɣir as iniɣ away-ay mux ma yktab?
Waarom loopt hij naast me in een versleten djellaba?
Denkt hij dat ik hem hoe dan ook ten huwelijk zal vragen?
Het artikel van Souad Moudian bevat een groot aantal mooie voorbeelden en interessante observaties. Ze laat zien dat het zingen van izran op zijn retour is en meer dan vroeger een diverterend karakter heeft, maar het is jammer dat haar lijn van redeneren verwarrend is.
Noten
(*1) Dat vrouwen een huwelijksaanzoek konden doen, blijkt ook uit een oud spreekwoord van de Ait Iznassen (Renisio 1932, p.222).
Allah inɛal aryaz wen mumi tenna tmeṭṭut auyiyi urt ywui,
Allah inɛal aryaz wen mumi tenna tmeṭṭut elfiyi ur as yellif.
God verdoeme de man aan wie een vrouw zegt ‘trouw met mij’ en die er zich niets van aantrekt,
God verdoeme de man aan wie een vrouw een scheiding voorstelt en die het niet doet.
(*2) Moudian laat de rɛader onvertaald, althans, ze geeft het weer als het Marokkaans-Arabische lɛdel, letterlijk ‘de rechtvaardige’, maar ook de Marokkaanse term voor een functionaris vergelijkbaar met een notaris.
.
Een paspoort voor Duitsland
Het artikel bevat een izri over migratie die ook voorkomt in het werk van McMurray (2001) en Al Yaakoubi (1992). McMurray kent deze izri van een 45-toerenplaatje van Cheikh Mahand en Cheikha Manate omstreeks het begin van de jaren zeventig. De izri is dus een kleine vijftig jaar populair gebleven, maar het bestaan van een commerciële opname helpt daar natuurlijk bij.
Inna-ay ma ad am ggeɣ min ur m iggi baba-m:
Ad am ggeɣ ttesriḥ a traḥd ar Uliman.
Hij heeft me gezegd: ik zal voor je doen wat je vader niet gedaan heeft:
Ik zal je een paspoort bezorgen om naar Duitsland te gaan.
.
Links
Tekst van het artikel. (De link doet het niet altijd; het artikel is ook te vinden op titel)
Print-vriendelijke versie en PDF-download
