De ongelukkige liefde is een sterkere bron van inspiratie dan de gelukkige liefde, zowel voor de vrouwen als voor de mannen.
12. Biarnay 1917, p.332. Temsamane.
Aa-ia lḥamam inu,
Aaai-yemma, yemna-inu, uahia tira.
Nec mimi s-ggiɣ ṣabun i-mazia?
Ggix-t i-bu-rɛiun, umi ua-iaaḍi nhra!
Aaia-u, uḍix g-uaman izizauen.
A Ḥammadi-nex, ai-uma.
O mijn duif,
O moeder, o mijn moeder, het is geschreven.
Voor wie had ik dan mijn jurk gewassen?
Het was voor hem met de mooie ogen, maar hij heeft het niet eens gezien!
Helaas! Ik ga me in de blauwe golven werpen.
O mijn dierbare Hammadi, o mijn broer.
Biarnay: “O mijn duif” is een van de vaste openingsfrases van een lied gezongen door vrouwen van de Ibuquyyen en van de Ait Temsamane. De tweede zin, vaak in de vorm ‘zij heeft gezegd’, is een inleidende zin die mogelijk aangeeft dat de zangeres deze izri niet zelf gemaakt heeft, maar heeft ontleend aan het repertoire. Het woord sabun in de derde regel is afgeleid van het Franse savon (zeep).
7. Biarnay 1917, p. 329. Temsamane.
A biramin, a Muḥa, lillah arueḥ sa!
Wur-inu inɣ-da tumat-a. Ua-dais zmiax-ca.
O biramin, o Mouh, om godswil kom hier!
Mijn hart sterft (in mijn borst), o mijn broers. Ik kan niets doen voor jou.
Biarnay:
Een meisje smeekt haar minnaar Mouh om zich bij haar te voegen, omdat ze sterft van liefde. Nadat ze haar broers heeft aangeroepen, komt ze tot bezinning en wijst ze haar minnaar in wanhoop af. Biramin is een aanroep waarvan Biarnay de betekenis niet kent.
5. Biarnay 1917, p. 328. Temsamane.
Ad-arix, ad-mḥix g-ufaa-ufaaṭṭu.
Ad-arix i-Ḥammu, ḥama uar-ai-iṭttu.
Ik zal schrijven, wissen op de vleugel van de vlinder.
Ik zal schrijven aan Hammou, zodat hij me niet vergeet.
[Mogelijk is het schrijven op de vleugel van de vlinder een vorm van magische beïnvloeding. Justinard presenteert enkele izran waarin geschreven wordt op een gebroken rietfluit of een olijvenblad om anderen te betoveren (izri 51 en 53).
43. Justinard 1926, p.54. Igzennayen
Ai ajḍiḍ aqerqac nj baḥr,
Mimmi safar ii nnḥar,
Atsiuḍeḍ sslam i Muḥ uchabar
Aurn i l Gzair.
Inas i ui ixeḍben iṭṭu
Aqa Mammas bent Ṭatu
Tcararu ttru.
O zeevogel met gestreepte veren,
Mijn zoon, vandaag op reis,
Breng mijn groet over aan de blonde Mouh
Voorbij Algiers.
Zeg aan hem die haar heeft gevraagd en daarna is vergeten
Dat Mammas bent Tattou
Huilend haar verdriet in slaap wiegt.
[El Yaakoubi heeft deze izri ook opgenomen in haar doctoraalscriptie (nr.18). De weergave van het Tamazight bevat veel afwijkende details en lijkt een stuk zorgvuldiger dan die van Justinard, maar er staan geen andere woorden in.
De vertaling is een beetje anders. Ze vertaalt de tweede regel als ‘mijn zoon heeft in een dag gereisd’. De vertaling van Justinard suggereert dat ‘mijn zoon’ op de zeevogel slaat, die van El Yaakoubi dat ‘mijn zoon’ op Mouh slaat. Ik denk overigens dat Justinard zijn vertaling wat mooier heeft gemaakt dan het origineel, met name de laatste regel.]
210. Hart 1976, p.479. Overgenomen in Joseph&Joseph 1987, p.99. Ait Waryaghar.
Ahsib allif ahsab, azzugwa min timnum:
Ɛamain darida, εam u-nuss di fuyun.
Als we verkering hebben, is de volgorde als volgt:
Twee jaar liefde en anderhalf jaar geruzie.
Joseph&Joseph:
Kennelijk konden relaties jaren duren voordat het tot een huwelijk kwam. Fuyun is Spaans follón (gezanik).
250. Joseph&Joseph 1987, p.99. Ait Waryaghar of Ibuqquyen.
Ehuwhad Sirahwe it-tibi; eteter-kar.
Wametiget novia eme zah-gre tun ten-kar?
De Sirahwe-bus verdween de heuvel af; een tweede volgde.
Als je een nieuw liefje hebt gevonden, waarom heb je dan niets gezegd?
Joseph&Joseph:
Sirahwe is de naam van de busmaatschappij. De eerste bus staat voor de zangeres, de tweede voor de nieuwe vriendin, de novia in het Spaans. Dit lied is niet alleen een verwijt, maar laat ook weten dat de zangeres beschikbaar is voor een nieuwe relatie.
217. Hart 1976, p.479. Overgenomen in Joseph&Joseph 1987, p.101. Ait Waryaghar.
A Bu Garru ya raɣair arkiyad gi-fus
Astixbar-inex arridar d-susus.
Ik heb mijn vinger gebrand aan een sigaret
En ben mager geworden als gevolg van jouw liefde.
Joseph&Joseph:
Vrouwen rookten niet, dus in dit gedicht wordt een grens overschreden. De sigaret staat voor de liefde van de vrouw. De verwonding door een sigaret suggereert ook een seksuele relatie.
[Een combinatie met Bu (letterlijk ‘vader’, in dit geval de vader van de Garru, de sigaret) verwijst altijd naar een persoon, dus ik neem aan dat ze haar ex-vriend aanspreekt. De interpretatie van de eerste regel zou dan anders worden.]
249. Joseph&Joseph 1987, p.97. Ait Waryaghar of Ibuqquyen.
A-bida ge-dawart ene-ad akan,
Ene-ad i-ya kun dar nid-jiz u-merekan?
Ik kom te voet bij je aan de deur. Je vraagt wat ik wil.
Heb je dan niet gezegd dat ik zoeter ben dan geurige amandelen?
Joseph&Joseph:
De jongen heeft de zangeres eerst gevleid, maar staat haar ongeïnteresseerd te woord als ze bij hem op bezoek komt. Wat wil hij nu? Net als bij izri 213 stellen Joseph&Joseph dat het woord dawart (drempel, deur) seksuele penetratie suggereert. In deze izri vind ik dit niet waarschijnlijk.
251. Joseph&Joseph 1987, p.100. Ait Waryaghar of Ibuqquyen.
Nic atsak r-suk, urarye ten buhazeh,
Adt sualmah graniet m-cal mezetidjah?
Ik zal naar de markt gaan, al is er niets wat ik nodig heb.
Ik zal de vraag stellen: “De illusies van de liefde, wat zijn ze waard?”
Joseph&Joseph:
Jonge vrouwen vertonen zich niet op de markt, dus de dichteres is zo ontgoocheld dat ze alle fatsoensregels schendt. Op de markt (suq), de plek waar gekocht en verkocht wordt, wil ze te weten komen wat de liefde waard is en wat ze zelf waard is. Volgens Joseph en Joseph was dit in de jaren zestig een izri uit het vaste repertoire.
230. Terri Brint Joseph 1980, p.424. Overgenomen in Joseph&Joseph 1987, p.101. Ait Waryaghar of Ibuqquyen.
Eh-ham rid gazar Nunkor, swatad er henne.
Wumen gabridan saad enec ma tuniye.
De rivier de Nekor is gezwollen, breng thee en henna.
Toen het geluk onder ons werd verdeeld, ben ik als enige vergeten.
Terri Brint Joseph:
Overvloedige regenval staat garant voor een goede oogst, zodat ook de kosten van een huwelijk gemakkelijker op te brengen zijn, waar de thee en de henna naar verwijzen. De zangeres hoort echter niet bij de gelukkigen. In de publicatie van 1987 stellen Joseph en Joseph dat er seksuele toespelingen in deze izri zitten: samen thee drinken zou een beeld zijn voor seks en henna verwijst naar vruchtbaarheid, net zoals de overvloedige regenval.
[Misschien klopt het eerste voor sommige izran (en het werpt een verrassend licht op het multiculti theedrinken), maar deze izri bevat alleen een verwijzing naar het woord ‘thee’, niet naar de handeling van het drinken. Wat de henna betreft: een associatie met vruchtbaarheid is voor mij niet hetzelfde als een associatie met seks.]
229. Terri Brint Joseph 1980. Ook opgenomen in Joseph&Joseph 1987, p.69. Ait Waryaghar of Ibuqquyen.
Madecrah wuware na-we tanen awanu.
Ra-la taceretine agmatunt suferu.
Ik heb geen liederen. Ik ben een steen die in een put is gevallen.
O mijn vriendin, pak de steen met een touw.
Terri Brint Joseph:
De zangeres heeft niemand om toe te zingen, omdat geen enkele jongen belangstelling voor haar heeft. Ze vraagt een vriendin om haar uit de put te halen door haar te helpen een man te vinden. In Joseph&Joseph is het commentaar uitgebreider. Ze geven aan dat de waterput of bron (wanu) een plek is waar jongens en meisjes elkaar ontmoeten. Ze zien ook seksuele toespelingen in de put/bron en in het touw.
[Misschien dat ‘put’ en ‘touw’ in sommige izran seksuele toespelingen zijn, maar de eerste regel wordt dan wel erg onnavolgbaar. Bovendien is de weggesmeten steen een gebruikelijk beeld voor eenzaamheid of een harteloze behandeling. Van de tweede regel is nog wel iets te maken. Het touw staat dan voor de man (uit de literatuurles: de stijlfiguur van ‘het deel voor het geheel’, pars pro toto). Als ik er dan ook nog bij fantaseer dat een rake izri niet gericht is aan een willekeurige vriendin, maar aan een specifieke vriendin, dan heeft deze een leuke vrijgezelle broer. Aan de andere kant: een touw is natuurlijk een gebruikelijk hulpmiddel om water naar boven te halen in een put.]
Print-vriendelijke versie en PDF-download
